Türkçede kullanılan birçok noktalama işaretinden biri de uzun çizgidir. Uzun çizgi genel olarak konuşmaları belirtirken kullanılır. Farklı görevlerinin olup olmadığı birçok kişi tarafından merak edilmektedir. Uzun çizginin bir diğer adı da konuşma çizgisidir. Konuşma çizgisinin kullanımı özellikleri roman gibi uzun ve bol konuşma içeren yazılı metinlerde kullanılır.
Uzun Çizgi (—) Nedir?
Uzun çizgi bir yazının içeriğinin doğru şekilde anlaşılabilmesi, kolay okunabilmesi ve duygular ile düşünceleri net bir şekilde ifade edilmesini sağlayan noktalama işaretlerinden biridir. Uzun çizgi; yazılı olan herhangi bir metinde geçen konuşmalarda kullanılan bir noktalama işaretidir.
Uzun Çizgi Görevleri Nelerdir?
Uzun çizgi adı verilen noktalama işaretinin Türk Dil Kurumunun belirlemiş olduğu kullanım alanına ve yazım kurallarına göre kullanılır. Türk Dil Kurumunun belirtmiş olduğu yazım kurallarının dışında farklı şekillerde noktalama işaretlerinin kullanımı hatalı kullanıma girmektedir. Uzun çizginin bir diğer adı ile konuşma çizgisinin kendine ait kullanım alanı bulunur. Yazılan yazılardaki satırların başında kullanılır. Yazı içerisinde geçen konuşmalarda konuşanın değiştiğini belirtmek için satır başlarında kullanılmaktadır.
Konuşmaları belirttiği için uzun çizgiye konuşma çizgisi de denilmektedir. Konuşma çizgisi oyunlarda satırbaşı yerine konuşan kişinin isminin verilmesinin hemen ardından da kullanılabilmektedir. Oyun ya da herhangi bir yazıdaki konuşmalar eğer tırnak içerisinde veriliyorsa bu noktada uzun çizgi kullanılmaz. Tırnak işareti ile belirtilmeyen konuşmalar satır başlarında uzun çizgi konularak belirtilir.
Konuşma Çizgisi Kullanım Alanları ve Cümle İçerisinde Örnekler
İçerisinde karşılıklı konuşma geçen yazılarda konuşan kişinin değişiğini belirtmek için kullanılır. Örneğin;
Uzun bekleyişin ardından sonunda doktorun yanına girebilmiştim.
Hasta sen misin?
Evet benim.
Anlat bakalım, şikayetin nedir?
Birkaç gündür mide ağrıları yaşıyorum, iştah kaybım ve baş ağrılarım oluyor.
Kaç yaşındasın bakalım sen?
17 yaşındayım.
Son zamanlarda üzüldüğün bir şey yaşadın mı? Seni etkileyen bir olay oldu mu?
Şey… Evet.
Anlıyorum. Bu geçici psikolojik bir durum. Bir nevi depresyon atağı geçiriyorsun. Sana önereceğim birkaç şey ve bir de ilaç var. Şöyle geç otur bakalım.
Geçip koltuğa turdum ve huzursuzca ne söyleyeceğini beklemeye başladım.
Konuşma çizgisi oyunlarda ya da bazı yazılarda kişi isminin hemen sonrasında kullanılabilir. Örneğin;
Öğretmen — Yine derse neden geç kaldın?
Erdem — Bugünde servisi kaçırdım, özür dilerim öğretmenim.
Öğretmen — Bu kaçıncı be evladım ama neden hep kaçırıyorsun?
Erdem — Şey öğretmenim…
Öğretmen — Dersten sonra öğretmenler odasına geliyorsun, şimdi geç otur yerine.
Erdem — Peki öğretmenim.
Öğretmen — Evet devam edelim nerede kaldığımızı bana kim söyleyebilir çocuklar?
Ayşe heyecanla parmak kaldırır. Öğretmen Ayşe’ye söylemesi için eli ile işaret eder.
Ayşe — Matematikte denklem kurmayı öğrenmiştik bize birkaç daha örnek göstererek açıklayacaktınız öğretmenim.
Öğretmen — Teşekkür ederim Ayşe
Uzun çizgi içerisinde karşılıklı konuşma geçmeyen fakat tek taraflı söylenen bir söz ile de kullanılır. Örneğin;
Tartışmanın ardından ikisi de birbirinin yüzüne kırgın, üzgün ve öfkeli şekilde bakıyordu. Yaptığı hatanın farkında olan Ahmet, Yelda’nın da hatalarını söylememek için kendini zor tutmuştu fakat buna daha fazla dayanamadı.
Ahmet — Beni hep azarlamandan, yaptığım tüm iyi şeyleri görmemenden ve sürekli şikâyet etmenden neden bahsetmiyorsun?
Kısa bir sessizliğin ardından, Ahmet odayı terk etti.
Uzun Çizgi ile İlgili Cümle Örneği 1
Şinasi Halil Bey’e baktı ve:
— Bu mektup sana, dedi.
— Bana mı, kimden?
— Evden olacak!
— Evden? Ne münasebet?
Şinasi Bey mektubu aldı. Saide’nin yazısı ile şu satırları okudu:
…
Uzun Çizgi ile İlgili Cümle Örneği 2
Büyük nine sordu:
— Okuduğun ne, kızım?
— Bir roman.
— Neden bahsediyor?
— Hiç.
Büyük nine tekrar daldı.
Uzun Çizgi ile İlgili Cümle Örneği 3
* Oyunlarda uzun çizgi, konuşanın adından sonra da konabilir:
Büyük nine — Okuduğun ne, kızım?
Kız — Bir roman.
Büyük nine — Neden bahsediyor?
Kız — Hiç.
Büyük nine tekrar daldı.
* Konuşmalar uzun çizgi içinde verildiği zaman konuşma çizgisi kullanılmaz.
Uzun Çizgi ile İlgili Cümle Örneği 4
Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:
“Hancı dedim bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?”
Gözleri uzun uzun burkuldu kaldı bende,
Dedi:
— Hana sağ indi, ölü çıktı geçende!
(Faruk Nafiz Çamlıbel,Han Duvarları)
Uzun Çizgi ile İlgili Cümle Örneği 5
Frankfurt’a gelene herkesin sorduğu şunlardır:
— Eski şehri gezdin mi?
— Rothshild’in evine gittin mi?
— Goethe’nin evini gezdin mi?
(Ahmet Haşim,Frankfurt Seyahatnamesi)
Uzun Çizgi ile İlgili Cümle Örneği 6
— Yoo, güvercinlerime dokunmayınız, dedi.
(Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Uzun Çizgi ile İlgili Cümle Örneği 7
Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra konabilir:
Sıtkı Bey — Oğlum ben kalenin teslimini düşünmüyorum. Kurtarmağa bir çare arıyorum. Kalenin teslimini düşünen seninle müzakere etmez a!
İslâm Bey — Kurtarmağa çare… Kavga ederiz… Ölürüz… Teslim olmayız…
Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.
İslâm Bey — Ben daha ölmedim.
(Namık Kemal,Vatan yahut Silistre)